Proszę czekać
Proszę czekać

Nasz serwis wykorzystuje pliki cookies do przechowywania informacji na Twoim komputerze. Są one wykorzystywane w celu zapewnienia poprawnego działania serwisu. W każdej chwili możesz dokonać zmiany ustawień dot. przechowywania plików cookies w Twojej przeglądarce. Korzystając z serwisu wyrażasz zgodę na przechowywanie plików cookies na Twoim komputerze.

Początki Krzynowłogi Małej są trudne do ustalenia. Najprawdopodobniej miejscowość została założona jeszcze w XIV wieku przez urzędników książęcych. Należały do najstarszych osad w okolicy.
Kościół miał tu powstać w 1323 roku, tak podaje Borkiewicz-Celińska powołując się na relację księdza Tadeusza Niestępskiego z 1966 roku. Miałyby o tym świadczyć gotyckie elementy budowlane i stare wezwanie - św. Dominika. Jednak pierwsze wzmianki o kościele i parafii pochodzą dopiero z 1476 roku i wiele wskazuje, że powstanie parafii należy wiązać dopiero z czasami po 1439 roku.

Pochodzenie nazwy miejscowości językoznawcy wyjaśniają w ten sposób: pierwszy człon nazwy związany jest z rdzeniem krin, pochodzącym od apelatywu krynica - źródło, strumień. Drugi człon nazwy można wiązać z prasłowiańskim słowem volga, oznaczającym nasycenie gruntu (atmosfery) wodą (słowo wlyga, włoga występuje w gwarze mazowieckiej, języku czeskim i staroruskim). Zatem musiało to być miejsce występowania źródeł i podmokłe.

Do 1439 roku była to wioska książęca na prawie niemieckim. W tym roku monarcha postanowił nadać wioskę Janowi Łosiowi herbu Dąbrowa z Grotkowa, którego wspomina Jan Długosz jako więźnia krzyżackiego (1391-1398). Tenże Jan Łoś według A.A. Pszczółkowskiego był założycielem parafii i fundatorem kościoła w Krzynowłodze. Łoś należał do starego i możnego rodu mazowieckiego. Zatem już wtedy Krzynowłoga wyróżniała się spośród okolicznych wsi. Znajdowała się tu parafia, dziedziczyli możni rycerze, mieszkali chłopi. Ówcześnie wokół kościołów bardzo często organizowano targi i jarmarki, zapewne tak było zapewne również i tutaj.

Łosiowie dziedziczyli w Krzynowłodze do 1644 roku. Kolejni przedstawiciele rodu należeli do znanych rodów polskich. Łosiowie mieli urzędy kasztelana i wojewody, uzyskali tytuły hrabiowskie w Rosji i Austrii, pisali się nawet wtedy „hrabia na Krzynowłodze Małej Łoś”, a genealodzy zawsze podkreślali pochodzenie tego rodu właśnie stąd.

W 1639 roku Adam Nieborski syn Macieja kupił część Krzynowłogi Małej od Feliksa Łosia kasztelana słońskiego za sumę19.000 zł, drugą część tych dóbr Adam Nieborski kupił od Aleksandra Łosia w 1644 roku. Od tej pory Krzynowłoga należała do Nieborskich.

Nieborscy byli znanym rodem ziemi ciechanowskiej pochodzącym z Nieborzyna. Dziedziczył w Krzynowłodze Adam Nieborski. Był żonaty z Agnieszką Łopacką i miał z nią czterech synów. Jeden z nich Kazimierz Nieborski został kasztelanem sieprskim w 1701 roku i „dziedzicem na Krzynowłodze”. Zmarł w 1706 roku. Dobra Krzynowłoga przejął Michał Nieborski (ur. ok. 1680). Michał Nieborski zasłużył się bardzo w historii Krzynowłogi. Według danych zebranych przez A.A. Pszczółkowskiego przed 1743 rokiem uzyskał dla Krzynowłogi prawa miejskie.

Krzynowłoga Mała była maleńkim miasteczkiem, plusem był prestiż miejski, lecz wiązało się to z dodatkowymi podatkami na rzecz państwa. Od 1775 roku mieszczanie zaprzestali płacenia czopowego. W 1778 roku odbył się zjazd w Krzynowłodze dla ustalenia, czy Krzynowłoga jest miastem, czy odbywają się tutaj targi i jarmarki? Zjazd odbył się w dniu 9 czerwca 1778 roku i w obecności właścicieli oraz licznych szlachciców ustalono iż: Krzynowłoga Mała "z dawności nie wieś" i zwana jest przez wszystkich miasteczkiem, rada miejska i burmistrz funkcjonują tu od co najmniej 1743 roku, burmistrz jest obierany co roku przez mieszczan i zatwierdzany przez właścicieli Krzynowłogi Małej, odbywa się tu 5 jarmarków rocznie. Znamy nazwisko burmistrza z tego okresu, był nim Piotr Snycerski.

W 1795 roku upadła I Rzeczpospolita, powiat przasnyski stał się częścią zaboru pruskiego w ramach Prus Nowowschodnich. Zimą 1806/1807 przez ten rejon przetoczyła się wojna. Latem 1807 roku utworzono Księstwo Warszawskie, do którego należał również powiat przasnyski. W czasach Księstwa Warszawskiego Polska była zrujnowanym krajem. Krzynowłoga Mała pozbyła się praw miejskich.

Początek XIX wieku to czas powstania szkoły parafialnej. Pierwsze dane o szkole parafialnej pochodzą z 1811 roku. Zapewne w następnych latach zabrakło funduszy, ponieważ brakuje danych o szkole w latach 1812-1816. Dopiero w 1817 roku pojawia się informacja o szkole. W odrodzeniu szkolnictwa wielkie zasługi położył nowy właściciel ziemski w Krzynowłodze - Aleksander Kamiński, który na potrzeby szkolne dał „budynek przestronny z alkierzem i w dobrym stanie”. Szkoła była gotowa do użytku od 1 stycznia 1817 roku.

W 1820 roku doszło wreszcie do licytacji zadłużonych jeszcze w 1804 roku dóbr małokrzynowłoskich. W wyniku licytacji właścicielem tego majątku został Wacław Orłowski. W pierwszej połowie XIX wieku Krzynowłoga Mała była dość sporą miejscowością, w 1827 roku naliczono tutaj 54 domy i 353 mieszkańców.

Przasnyskie w czasie powstania listopadowego leżało na uboczu działań wojennych. Nie doszło tu jednak do większych walk powstańczych.

W 1840 roku dobra małokrzynowłoskie przejął zięć Orłowskiego, Franciszek Czaplicki. Dobra składały się w połowie XIX wieku z wsi Krzynowłoga Mała, Chmielonek, Masiak, Pacuszki, Młyna, części wsi Krajewo-Pajki i Krajewo-Mostowe, Murowanki, czyli Wyderki, Klachowa, czyli Kozłówki oraz Obręba i Klewek (w parafii Węgra).

W 1859 roku zmarł Franciszek Czaplicki. Jego dobra przejęła córka Marianna (żona Wiktora Glinojeckiego). W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XIX wieku dobra rozrastały się to właśnie wtedy powstały osady Wiktorowo i Marianowo.

W 1864 roku ukazem carskim nakazano uwłaszczenie ziemi dworskiej. Majątek Krzynowłoga Mała znacznie się skurczył, odpadły od niego wsie pańszczyźniane, a w samej Krzynowłodze powstały 72 gospodarstwa na 627 morgach ziemi. Drugą reformą władz carskich było utworzenie gmin wiejskich. Utworzono wtedy gminę Krzynowłoga Mała w powiecie przasnyskim. Składała się głównie z zaścianków szlacheckich, według danych z 1894 roku ziemia drobnej szlachty stanowiła prawie 63% obszaru gminy, grunty dworskie 24,7%, natomiast chłopskie 12,5%. W następnych latach zmniejszał się udział gruntów drobnoszlacheckich, wzrastały udziały dworów i chłopów (dane z 1909 roku). Do władz gminnych (wójt, sekretarz i pisarz gminny) należeli w 1899 roku: Wojciech Składkowski i Bronisław Rybczyński. W 1909 roku Jan Roman i Władysław Ostrowski.

Wzmożony nacisk rusyfikacyjny spowodował wybuch rewolucji 1905 roku, w wielu gminach powiatu przasnyskiego nastąpiły liczne demonstracje antyrosyjskie. W listopadzie 1905 roku zebranie gminne w Krzynowłodze Małej dołączyło do protestu.

Właścicielami dóbr Krzynowłoga Mała do początków XX wieku była rodzina Glinojeckich. Po śmierci Wiktora Glinojeckiego dobra te zostały całkowicie rozparcelowane i podzielone ma mniejsze folwarki. Dane z 1909 roku i 1912 roku wskazują jako właściciela Ludwika Gniewosza.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Od 1 sierpnia między innymi rejon Krzynowłogi Małej wyznaczono jako miejsce koncentracji dwóch korpusów z 2 armii rosyjskich pod wodzą generała Samsonowa. Rejon gminy leżał na nadal na linii frontu – w wyniku walk od września 1914 roku do lata 1915 roku wiele wsi zostało zniszczonych nawet w kilkudziesięciu procentach. Na szczęście Krzynowłoga Mała należała do gmin, które mniej ucierpiały w powiecie przasnyskim. Na 52 wsie, 43 doznały uszczerbku, 105 domów zostało w gminie zniszczonych (na 690 wszystkich), spłonęło też 513 innych budowli (gospodarczych).

Od lata 1915 roku do listopada 1918 roku trwała okupacja niemiecka. Niemcy próbowali pozyskać w tym rejonie rekrutów, powstały nawet biura werbunkowe w Krzynowłodze Małej i Ulatowie, lecz Polacy nie chcieli służyć w niemieckim wojsku. Natomiast wielu mieszkańców zgłosiło się do Legionów Piłsudskiego i Polskiej Organizacji Wojskowej. Jednak w gminie Krzynowłoga Mała nie powstała sekcja P.O.W.

W listopadzie 1918 roku wojska niemieckie opuściły ten teren. Powstało niepodległe państwo polskie. Granice gmin i powiatów nie zmieniły się. Powiat przasnyski włączono do województwa warszawskiego. W 1918 roku powstała w Krzynowłodze Małej szkoła powszechna, jej kierownikiem w latach 1918-1926 był Bogumił Hoszowski. Szkoły powstały też w Romanach-Sędziętach, Łaniętach, Ostrowach-Stańczykach, Chmieleniu Wielkim, Kakach-Mroczkach, Romanach-Seborach, Rudnie Jeziorowe i w Wiktorowie. W pierwszej połowie sierpnia 1920 roku wojna znowu zawitała w te rejony. W dniu 7 VIII oddziały bolszewickie były już w tych rejonach, przez Krzynowłogę Małą przeszedł w walkach odwrotowych oddział pułkownika Obucha Woszczutyńskiego. Oddział składał się z 200 żołnierzy piechoty i 20 ułanów. Przez Grudusk Woszczutyński odszedł do Mławy, nocą z 7 na 8 sierpnia Krzynowłoga Mała została zajęta przez Rosjan. Rozpoczęła się okupacja bolszewicka, grabieże i próby ustanawiania władzy radzieckiej. Po klęsce pod Warszawą bolszewicy rozpoczęli odwrót, nie wszędzie był to szybki odwrót. Mimo, że w dniu 22 VIII teren gminy został wyzwolony, to bolszewicy w okolicy Krzynowłogi Małej i Chorzel przypuścili kontratak. Walczyła tu polska Brygada Syberyjska znana bolszewikom z walk na Uralu, wydano rozkaz nie brania jeńców. Zanotowano fakty okrutnego zabijania polskich jeńców. Dopiero wieczorem 23 VIII sierpnia 17 dywizja piechoty wyzwoliła ostatecznie te obszary.

Według danych z pierwszego powojennego spisu powszechnego z 1921 r. w Krzynowłodze Małej notowano 75 domów i 656 mieszkańców. W miejscowym folwarku naliczono ówcześnie 2 domy i 25 mieszkańców. W okresie międzywojennym Krzynowłoga Mała nadal była siedzibą urzędu gminy. Cała gmina składała się z 59 miejscowości, liczyła 661 domów i 5.035 mieszkańców, w tym 41 wyznania mojżeszowego (stan na rok 1921).

W okresie II Rzeczpospolitej miejscowa ludność tłumnie brała udział w wyborach, na przykład w 1922 roku do urn poszło 91,3% uprawnionych, na CHJZN (endecja) padło 83,5% głosów. W latach trzydziestych XX wieku wielu mieszkańców tej wsi należało do Stronnictwa Ludowego. W okresie międzywojennym Krzynowłoga Mała była lokalnym centrum handlowo-usługowym.

Według opisu gminy Krzynowłoga Mała z 1931 roku miała obszar 11.174 ha i 6.200 mieszkańców. Podzielona była na 30 sołectw. Na terenie gminy istniały 2 straże pożarne, z których jedna miała własną, murowaną remizę. Ogólny budżet gminy na rok 1930/1931 wynosił 26 700 zł. W roku 1938 do Skierkowizny przeniesiono drewniany kościół z Janowa i utworzono nową parafię pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli.

W czasie II wojny światowej w latach 1940 - 42 większość wsi gminy wysiedlono. Utworzono niemiecki poligon wojskowy. Były to wsie leżące na zachód od budowanej przez Niemców (rękoma Polaków) drogi z Przasnysza do Chorzel, z Krzynowłogą Małą włącznie. Do swych domów mieszkańcy powrócili dopiero w 1945 r. Szczególnie krwawo w pamięci mieszkańców naszej gminy zapisała się wiosna 1944 roku. 11 kwietnia tego roku dwaj żandarmi z Krzynowłogi Małej patrolując teren zauważyli ludzi uciekających z wiejskiej zagrody. Byli to partyzanci „Toporka”- Wincentego Kowalewskiego. Partyzanci zostawili ważne dokumenty. By je odzyskać zastrzelili żandarmów. Obowiązywała wtedy wprowadzona przez Niemców odpowiedzialność zbiorowa. Już 14 kwietnia aresztowano 50 mężczyzn (w wieku 18 - 50 lat) ze wsi: Romany-Fuszki, Romany-Sebory i Kaki-Mroczki oraz kilka innych osób. Przetrzymywano ich w podziemiach kościoła w Krzynowłodze Małej. 2 maja 1944 r. żandarmi zwolnili co ósmego. Pozostałych 40 rozstrzelano i zasypano w zbiorowej mogile. Po wojnie szczątki przeniesiono na cmentarze w Krzynowłodze Małej i Skierkowiźnie. W 1963 r. w miejscu kaźni wystawiono pomnik.

Do ważniejszych wydarzeń powojennych w naszej gminie należy zaliczyć to, że w 1953 r. ówczesne władze przesiedliły ludność i zlikwidowały trzy wsie: Dembe Wielkie, Dembe-Kąski i Paczuszki tworząc na ich miejscu poligon wojskowy. Było to w pobliżu Ślubowa, w którym stacjonowała nieduża jednostka wojskowa aż do lat 90-tych.

 

red. i oprac. Bogusław Kruszewski

na podstawie: L. Zugaj: Historia gminy Krzynowłoga Mała

M. Ulatowska, W. Jaworski: Gmina, w której mieszkam Krzynowłoga Mała

LpNazwaOpisTypRozmiarData
LpNazwaOpisTypRozmiarData